Hλίθιες μάζες, δευτεράντζες ηγέτες

Συντάκτης: Γιώργος Σταματόπουλος για την Εφημερίδα των Συντακτών

Μέσα στην πολιτική πλήξη και την αβάσταχτη ανία επιλέγω μερικούς αφορισμούς του Βέλγου νομπελίστα Μορίς Μέτερλινγκ, του μεγάλου αυτού λάτρη του υλικού άμα τε και πνευματικού φωτός: «Καμία κυβέρνηση δεν θα είναι ποτέ καλή, διότι ο μαζοποιημένος άνθρωπος είναι ένα τόσο ηλίθιο ζώο, που δεν αφήνεται να καθοδηγηθεί από τους νοήμονες.

»Από την άλλη πλευρά η Ιστορία μάς μαθαίνει πως και το καλύτερο καθεστώς, μετά από κάποιον καιρό, διά της ενδόσμωσης, γίνεται τόσο ηλίθιο όσο και η μάζα την οποία οδηγεί στις καταστροφές».

Το μούδιασμα που προκαλεί η ανάγνωσή του μετριάζεται κάπως διαβάζοντας τον δεύτερο: «Ενα μόνο καθήκον υπάρχει: να καταπολεμάς τη βλακεία και την κτηνωδία. Μπόρεσε, όμως, ποτέ κανείς να νικήσει τη συλλογική βλακεία και κτηνωδία; Η Ιστορία μάς αποδεικνύει πως αυτό δεν είναι δυνατόν. Αλλά ας μην απελπιζόμαστε».

Και ένα τρίτο: «Ολοι οι λαοί οδηγήθηκαν και οδηγούνται ακόμη από μυαλά δεύτερης κατηγορίας. Τα πιο οξυδερκή πνεύματα προσπαθούν να αντιδράσουν και αγωνίζονται να κραυγάσουν “εν τη ερήμω”, αλλά, αποδυναμωμένοι από το πλήθος, υφίστανται μαζί με τους άλλους τις δυστυχίες τις οποίες πρόβλεψαν και προείπαν. Ετσι γινόταν, έτσι γίνεται και, πιθανότατα, έτσι θα γίνεται πάντα.

»Μη λέτε ότι το ένστικτο ενός λαού δεν απατάται. Απατάται πάντοτε διότι το απατούν πάντοτε. Και, φυσικά, πηγαίνει πάντοτε προς ό,τι το απατά. Αυτό το ένστικτο είναι διαμορφωμένο μόνο από την άγνοια και όχι, όπως το ένστικτο των ζώων, από τη νοημοσύνη της φύσης, που ενεργεί για λογαριασμό του ζώου και που σπάνια χάνει τον δρόμο της».

Πολύ σκληρό (αληθινό) τούτο το τρίτο -θα ‘πρεπε να μας προβληματίσει σοβαρά- τι σημαίνει μέτριος ηγέτης, τι σημαίνει αδαήμων ανθρωπότητα, τι ένστικτο, τι λάθος, απάτη, φύση και λοιπά. Ενδεχομένως να μη βρούμε εύκολα απαντήσεις· η ζωή πάντως θα γίνει λιγότερο ανώφελη, κάτι θα κατεβάσει η κούτρα μας.

Θα διαφωνήσω με τον τέταρτο αφορισμό, παρότι υποψιάζομαι τι τον έχει ωθήσει να τον καταθέσει. Μπαίνω στον πειρασμό να παρενθέσω έναν πέμπτο, ίσως για να δικαιολογήσω τις υποψίες μου: «Οσο γερνώ νιώθω και πιο ευτυχισμένος. Μπορεί να έχω λιγότερο μέλλον, αλλά διαθέτω πολύ περισσότερο παρελθόν». Και έρχομαι στον τέταρτο: «Μη ζητάς τίποτε, μην ελπίζεις τίποτε, να περιμένεις μόνο το χειρότερο και να το υποδέχεσαι σιωπηλά».

Οι αφορισμοί σκοπεύουν να μας βγάλουν από τον λήθαργο που έχει επισκιάσει τα πλείστα μέλη των κοινωνιών (ας μην πούμε μάζες). Αλλά, όπως διαπίστωσε (;) και ο Αϊνστάιν, «η βλακεία είναι αήττητη». Σέβομαι τη σοφία τους αλλά ας μην απελπιζόμαστε όπως έλεγαν και οι ίδιοι, παρά τους αισχρούς πολέμους και την κτηνωδία τους, παρά την περιφρόνηση που δείχνουν προς τις κοινωνίες οι ηγέτες-μετριότητες.

Εγρήγορση και συμμετοχή -αυτό μοιάζει καθήκον και όχι η (έστω υπό υψηλό γούστο επιβεβλημένη) παραίτηση· ο έλεγχος και η κριτική σε πάσαν εξουσία, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τους υπηρέτες της στιγμής, όπως ο Νίτσε αποκαλούσε τους δημοσιογράφους -εμείς όμως θεωρούμε τη στιγμή αιωνιότητα!.. Για φαντάσου, υπηρέτες της αιωνιότητας... Μακριά από τη μαζοποίηση!