Η ισπανική επανάσταση 1936-1939 από τη σκοπιά των πρωταγωνιστών της

Συντάκτης: Βαγγέλης Καραγεώργος
Ογδόντα χρόνια μετά, η ισπανική επανάσταση 1936-39 εξακολουθεί να ασκεί τεράστια γοητεία κι αυτό συμβαίνει από την πρώτη στιγμή που ξεκίνησε. Επιδρά στο σινεμά -η επιτυχία τού «Γη και ελευθερία» του Κεν Λόουτς το αποδεικνύει-, επιδρά στη λογοτεχνία, με πιο τρανταχτά παραδείγματα το «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» του Χέμινγουεϊ και το «Πεθαίνοντας στην Καταλονία» του Οργουελ, επέδρασε όμως, αμέσως μόλις ξέσπασε, και στους απλούς εργάτες όλου του κόσμου, αφού 60.000 απ’ αυτούς πήγαν στην Ισπανία και συγκρότησαν εθελοντικά τα 33 τάγματα των Διεθνών Ταξιαρχιών που πολέμησαν για τη δημοκρατία.


Οι λόγοι αυτής της γοητείας είναι πολλοί. Σίγουρα παίζει ρόλο ότι συμπύκνωνε τη σύγκρουση ανάμεσα στο τοξικό απόβλητο της καπιταλιστικής κρίσης, που ήταν ο καλπάζων φασισμός, και το προλεταριάτο με τις πολιτικές του οργανώσεις που διεκδικεί τον σοσιαλισμό.

Οτι συνδυάστηκε με εξαιρετικά ενδιαφέροντα και πρωτοπόρα εγχειρήματα, όπως η αυτοδιαχείριση και η κολεκτιβοποίηση. Και βέβαια, ότι για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία η μεγαλύτερη δύναμη στο αριστερό στρατόπεδο ήταν οι αναρχικοί, με τα 170.000 μέλη της FAI και το 1,5 εκατομμύριο μέλη της εργατικής αναρχοσυνδικαλιστικής οργάνωσης, της CNT.

Επίκαιρες αντιπαραθέσεις

Το ξέσπασμα, η εξέλιξη και η κατάληξη της επανάστασης στην Ισπανία προκάλεσαν πολιτικές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις που παραμένουν ακόμα επίκαιρες. Αντιπαραθέσεις που αφορούν π.χ. τα όρια του κοινοβουλευτισμού, τα ζητήματα των συμμαχιών και των μετώπων -λαϊκό ή ενιαίο μέτωπο-, τον ρόλο του Στάλιν και της ΕΣΣΔ, καθώς και της πολιτικής της Τρίτης Διεθνούς, που στην Ισπανία είχε ως αποτέλεσμα το Λαϊκό Μέτωπο να στηρίζεται κατά 98% από σοσιαλιστές και κομμουνιστές, αλλά στην ηγεσία του να έχει τον Αθάνια, το αστικό κόμμα του οποίου απέσπασε 2% στις εκλογές του ’36. Και βέβαια, το αν η άρνηση των αναρχικών να καταλάβουν την εξουσία βοήθησε ή οδήγησε στην ήττα τους ίδιους και την επανάσταση.

Παρά το μεγάλο ενδιαφέρον που έχει η Ισπανία του ’36, η βιβλιογραφία στα ελληνικά είναι εξαιρετικά φτωχή. Με εξαίρεση τη σχετικά πρόσφατη έκδοση του «Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος» του στρατιωτικού ιστορικού Αντονι Μπίβορ, το μόνο έργο που υπάρχει είναι η ιστορική μελέτη του Χιου Τόμας, στην οποία όμως, όπως ο ίδιος έχει παραδεχτεί, είχε παραλείψει το θέμα των κολεκτιβοποιήσεων στην οικονομία επειδή δεν το γνώριζε.

Η ισπανική επανάσταση χωρίς την αυτοδιαχείριση και αν δεν διαβαστεί ως ταξική σύγκρουση είναι αδύνατον να κατανοηθεί. Τα δύο έργα που λάμβαναν υπόψη τους λιγότερο ή περισσότερο αυτά τα ζητήματα, του Μόροου και του Τρότσκι, είναι εδώ και δεκαετίες εξαντλημένα.

Η έκδοση του τετράτομου έργου «Η Ισπανία σε κόκκινο-μαύρο», σε επιμέλεια του Γιάννη Ανδρουλιδάκη, από τις εκδόσεις Καινά Δαιμόνια -κυκλοφορούν ήδη ο 1ος τόμος για την περίοδο 1868-1936 και ο 2ος για το 1936 και περιμένουμε ακόμα δύο- είναι εξαιρετικά σημαντική για δύο λόγους: καλύπτει ένα μεγάλο κενό στην ελληνική βιβλιογραφία και, ακόμα πιο σημαντικό, εμπεριέχει την οπτική και την ανάλυση των βασικότερων πρωταγωνιστών της ισπανικής επανάστασης, των αναρχοσυνδικαλιστών.

Πρόκειται για μια ανθολογία κειμένων οι συγγραφείς των οποίων δεν είναι όλοι αναρχικοί: κάποιοι είναι κλασικοί ιστορικοί όπως ο Μπρέναν και ο Μποργκενάου, άλλοι είναι ιστορικοί αλλά μελετούν το αναρχικό ρεύμα με βάση τις δικές τους διακηρύξεις, όπως οι Γάλλοι Μπεκαρί και Λαπούζ, κάποιοι είναι σημαντικοί ελευθεριακοί ιστορικοί, όπως ο Φρανκ Μιντς, ο Χοσέ Πεϊράτς και ο Θέζαρ Λορέντσο, άλλοι είναι ιστορικοί ερευνητές της συγκεκριμένης περιόδου, όπως ο Μπολότεν και ο Καμίνσκι, ενώ κάποιοι άλλοι συνδυάζουν έρευνα και συμμετοχή στο αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα, όπως ο Ντιέγκο Αμπάντ ντε Σαντιγιάν και ο Χουάν Πεϊρό, ενώ κάποια άλλα κείμενα ανήκουν σε επαναστάτες αναρχοσυνδικαλιστές ηγέτες, όπως ο Ντουρούτι, ο Γκαρθία Ολιβέρ και η Φρεντερίκα Μοντσενί, ή σε πολέμιούς τους, όπως η περίφημη κομμουνίστρια Πασιονάρια. Δεν λείπουν και κείμενα κλασικών αναρχικών θεωρητικών όπως ο Ντανιέλ Γκερέν και ο Ρούντολφ Ρόκερ.

Μέσα από τα κείμενα αυτών και πολλών άλλων μπορεί κανείς να βρει απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα της ισπανικής επανάστασης, αλλά δίνεται και η δυνατότητα στους αναρχοσυνδικαλιστές να ανασκευάσουν σημαντικά ιστορικά ψέματα και διαστρεβλώσεις που προήλθαν μέσα από τη δική τους ήττα στην ισπανική επανάσταση, αλλά και από την επικράτηση του σταλινισμού στην Αριστερά παγκοσμίως. Για παράδειγμα, ακόμη και στο όνομα υπάρχει στρέβλωση με ιδεολογικοπολιτικό υπόβαθρο.

Ο όρος ισπανικός εμφύλιος αντί του όρου ισπανική επανάσταση αποκρύπτει τον ταξικό χαρακτήρα της σύγκρουσης, τις έντονες κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες που εξελίσσονταν παράλληλα με τον πόλεμο, καθώς και το γεγονός ότι η βασική αντιπαράθεση στο στρατόπεδο της δημοκρατίας ήταν αν θα έπρεπε να τελειώνουν πρώτα με τον πόλεμο ενάντια στους φασίστες και μετά να ασχοληθούν με την κοινωνική αλλαγή ώστε να μην τρομάξουν τα μεσοστρώματα και οι δημοκράτες αστοί, όπως έλεγε το ΚΚΙ, ή αν θα ήταν η επικράτηση της επανάστασης ο αποφασιστικός παράγοντας που θα έδινε τη νίκη και στο πεδίο της πολεμικής σύγκρουσης, όπως έλεγαν οι αναρχικοί, το ΡOUM και άλλες μειοψηφικές επαναστατικές δυνάμεις.

Κι άλλο μεγάλο ψέμα

Ενα άλλο ευρέως διαδεδομένο ψέμα είναι ότι η συρρίκνωση της CNT και η ταυτόχρονη γιγάντωση του ΚΚ Ισπανίας δεν οφείλεται στο ότι η Μόσχα ενίσχυε με όπλα και χρήμα μόνο τους κομμουνιστές, αλλά στο ότι οι κομμουνιστές ήξεραν να πολεμούν, ενώ οι αναρχοσυνδικαλιστές όχι.

Στο βιβλίο του Αντονι Μπίβορ που προαναφέραμε, ο οποίος είχε ως πηγές τα σοβιετικά αρχεία που άνοιξαν μετά της διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, καταρρίπτεται αυτός ο μύθος, αφού οι αναρχικοί κέρδισαν πολλές μάχες ενάντια στους φασίστες, αντίθετα με τους κομμουνιστές που τις έχασαν όλες, ξοδεύοντας άκριτα ανθρώπινες ζωές, υλικό και πόρους.

Η ανθολογία «Η Ισπανία σε κόκκινο-μαύρο» μπορεί να μην αλλάξει τις αντιλήψεις σας για την ισπανική επανάσταση, σίγουρα όμως θα σας κάνει να δείτε πολύ περισσότερες πλευρές της.