Αντίο κύριε Φόρμαν, η πρωτοπορία του παγκόσμιου κινηματογράφου σε χαιρετά

Συντάκτης: Γιάννης Δαμέλλος

Ένας εργάτης του κινηματογράφου, ο τσέχος σκηνοθέτης Μίλος Φόρμαν, δύο φορές βραβευμένος με Όσκαρ για τις ταινίες «Στην Φωλιά του Κούκου» και «Αμαντέους», απεβίωσε χθες σε ηλικία 86 ετών. Το 1975, όταν το αριστούργημά του "Στην φωλιά του κούκου" κέρδισε 5 Όσκαρ (ταινίας, α' γυναικείου και αντρικού ρόλου, σκηνοθεσίας και προσαρμοσμένου σεναρίου), ο Φόρμαν ήταν συνυποψήφιος στην κατηγορία της σκηνοθεσίας με τον Φεντερίκο Φελίνι για το «Amarcord», τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ για το «Μπάρι Λίντον», τον Σίντεϊ Λιούμετ για τη «Σκυλίσια Μέρα» και το Ρόμπερτ Άλτμαν για το «Nashville». Και νίκησε.

Ο Φόρμαν γεννήθηκε το 1932 στην κωμόπολη Κάσλαβ κοντά στην Πράγα, και βίωσε με το χειρότερο τρόπο το Μεγάλο Πόλεμο αφού οι γονείς του εκτελέσθηκαν  σε στρατόπεδο συγκέντρωσης από τους Γερμανούς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να περάσει πολλά χρόνια σε ανάδοχες οικογένειες, εντούτοις κατάφερε να σπουδάσει κινηματογραφία και να ανεβεί τα σκαλοπάτια της καριέρας του χωρίς να κάνει συμβιβασμούς, ούτε στην Ανατολή ούτε και στη Δύση.

Τα πρώτα βήματα

Στις αρχές τη δεκαετίας του 60, αφού ολοκλήρωσε τις κινηματογραφικές σπουδές του, ο Φόρμαν προσελήφθη από την τσέχικη κρατική τηλεόραση και γύρισε δύο μεσαίου μήκους ταινίες, τα «The Talent Competition» και «If There Were No Music». Το 1963 έβαλε τα λιθαράκια του σατιρικού στιλ που χαρακτηρίζει τις ταινίες του με το «Black Peter», μία κωμωδία που απέσπασε το μεγάλο βραβείο στο φεστιβάλ του Λοκάρνο, ενώ δύο χρόνια μετά ακολούθησαν «Οι Έρωτες μιας Ξανθιάς», η πρώτη του μεγάλη καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία. Αν και η ταινία έφτασε μέχρι τις υποψηφιότητες των Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας αλλά δεν πήγε παραπέρα, εντούτοις  θεωρείται σταθμός στη λεγόμενη τσέχικη νουβέλ βαγκ κι έκανε διεθνώς γνωστό τον Φόρμαν στα κινηματογραφικά στέκια όλης της Ευρώπης. 

Στην επόμενη του ταινία ωστόσο ο Φόρμαν επέλεξε να διακωμωδήσει το καθεστώς της Τσεχοσλοβακίας πααρουσιάζοντας το σατιρικό «Φωτιά... Πυροσβέστες» (1967), όπου τα πάντα πηγαίνουν στραβά όταν μία ομάδα εθελοντών πυροσβεστών οργανώνει πάρτι προς τιμήν του πρώην αφεντικού τους. Η ταινία έφτασε πάλι μέχρι τα Όσκαρ αλλά αυτή τη φορά ο Φόρμαν μπήκε στο πρώτο αεροπλάνο κι έφυγε για το Χόλιγουντ. 

Όταν ο Φόρμαν ταξίδεψε στη φωλιά του Κούκου

Η δεκαετία του 70, ίσως η μεγαλύτερη κινηματογραφική δεκαετία όλων των εποχών, βρήκε τον Φορμαν στο σωστό μέρος, τη σωστή χρονική στιγμή. Με το «Taking Off» το 1971, μια ευφυέστατη οικογενειακή και αισθματική κομεντί, κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο στις Κάνες. Και το 1975, με μόλις μία ταινία επί αμερικανικού εδάφους στο ενεργητικό του, αναλαμβάνει να μεταφέρει στην κινηματογραφική οθόνη το βιβλίο του Κεν Κέσεϊ «Στη Φωλιά του Κούκου». Η ταινία, στην οποία πρωταγωνίστησε ο Τζακ Νίκολσον, ήταν ένα ψυχογράφημα των ασθενών μιας ψυχιατρικής κλινικής, που βραβεύτηκε με πέντε Όσκαρ (ταινίας, α' γυναικείου και αντρικού ρόλου, σκηνοθεσίας, προσαρμοσμένου σεναρίου) και η πρώτη που κατάφερε να βραβευτεί και στις πέντε κορυφαίες κατηγορίες μετά το «Συνέβη μια Νύχτα» (1934) του Φρανκ Κάπρα. Όπως αναφέραμε στον πρόλογο συναγωνίσθηκε απέναντι σε γίγαντες, όπως το "Σκυλίσια Μέρα" και το "Μπάρι Λίντον", και κέρδισε. Η επόμενή του δουλειά ήταν το πρωτοποριακό μιούζικαλ «Hair» (1979), και το φιλμ εποχής «Ragtime» (1981) που ήταν υποψήφιο για οκτώ Όσκαρ. 

Η δεύτερη φορά ήταν πιο γλυκιά

Αν η "φωλιά του κούκου" ήταν πρωτοποριακή και καλτ για την εποχή της, το Αμαντέους (1984), που απεικονίζει τη ζωή του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ και βασίζεται στο ομότιτλο θεατρικό έργο του Πίτερ Σάφερ, ήταν ένα αριστούργημα που χαιρετήθηκε από όλους για την κινηματογραφική τελειότητά του. Ο Φόρμαν γύρισε στην πατρίδα του για τα γυρίσματα και αξιοποίησε τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Πράγας, επέλεξε ένα άγνωστο, για εκείνη την εποχή, αλλά απίθανα ταλαντούχο καστ με τους Τομ Χαλς στο ρόλο του Μότσαρτ και Μάρεϊ Άμπραχαμ στο ρολο του Σαλιέρι και τα προσάρμοσε όλα στην εκπληκτική μουσική του Μότσαρτ δημιουργώντας ένα ποίημα. Το «Αμαντέους» απέσπασε συνολικά οκτώ βραβεία: καλύτερης ταινίας, α' αντρικού ρόλου, σκηνοθεσίας, προσαρμοσμένου σεναρίου, σκηνικών, κουστουμιών, μακιγιάζ και ηχοληψίας. 

Ο μοντέρνος Φόρμαν

Έχοντας ήδη στο παλμαρέ του δύο αριστουργήματα ο Μίλος Φόρμαν συνέχισε να κινηματογραφεί αλλά με μικρότερη συχνότητα. Δώδεκα χρόνια μετά το Αμαντέους σκηνοθέτησε την «Υπόθεση Λάρι Φλιντ» με το  Γούντι Χάρελσον να ενσαρκώνει τον εκδότη του πορνοπεριοδικού «Hustler» και τον ίδιο να αποσπά μία τρίτη υποψηφιότητα για Όσκαρ. 

Και λίγο πριν αλλάξει η Χιλιετία, ο Φόρμαν καλεσε τον Τζιμ Κάρεϊ να πρωταγωνιστήσει σε μια από τις καλύτερες ταινίες της καριερας του το «Man on the Moon» (1999), στο ρόλο του πρωτοποριακού κωμικού Άντι Κάουφμαν.

Το 2006, έχοντας πλέον την εκτίμηση και τον θαυμασμό της γενιάς του αλλά και των ανερχόμενων ηθοποιών του Χόλιγουντ, ο Φόρμαν σκηνοθετησε την τελευταία του μεγάλη παραγωγή. Στο δράμα εποχής «Τα Φαντάσματα του Γκόγια», ξεχώρισαν οι ερμηνείες των πρωτοκλασάτων ηθοποιών Νάταλι Πόρτμαν, Χαβιέ Μπαρδέμ και Στέλαν Σκαργκαρντ.