ΜΜΕ, κοινωνικές τάξεις και εξουσία

Συντάκτης: Κώστας Ζώρας*

"Κάθε γενιά, αναμφισβήτητα, θεωρεί τον εαυτό της προορισμένο να ξαναφτιάξει τον κόσμο. Η δική μου γνωρίζω πως δε θα τον ξαναφτιάξει. Η αποστολή της, όμως, είναι δυσκολότερη: / να εμποδίσει τον κόσμο να καταστραφεί"

Αλμπέρ Καμί

(Το χαμένο Νόμπελ, Μια αληθινή ιστορία, Κώστας Αρκουδέας, Καστανιώτης, 2015)

Με ιδιαίτερη προσοχή παρακολούθησα την επετειακή ομιλία του Αλέξη Τσίπρα (24/1/2016). Αβιάστως, επομένως αυθορμήτως, προκύπτει το κύριο συμπέρασμα: η διεισδυτική ανάλυση των εσωτερικών και ευρωπαϊκών πολιτικών σχέσεων θεμελιώνεται, ίσως για πρώτη φορά, χωρίς περιορισμούς και εξαιρέσεις, δηλαδή υπό απόλυτη έννοια, στην ταξική αντίληψη και ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων και αντιλήψεων. Κατηγορήθηκε για ταξικό διχασμό.

Λες και ο καθημαγμένος, ματωμένος, εξοβελισμένος και εν τέλει παρέμβλητος μεταξύ κοινωνικής ύπαρξης ή ανυπαρξίας κάτοικος του Κερατσινίου, της Δραπετσώνας, του Περάματος ή του Αιγάλεω χρειάζεται την άποψη του Αλέξη Τσίπρα ή άλλου πολιτικού ηγέτη για να διαπιστώσει τη βαραθρώδη και αβυσσαλέα απόσταση που χωρίζει το βιοτικό του επίπεδο από το αντίστοιχο επίπεδο του κατοίκου του Κολωνακίου, της Εκάλης, της Κηφισιάς, της Φιλοθέης ή του Ψυχικού.

Η συμμαχική κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. θα κριθεί, μεταξύ άλλων, και από το εάν έχει επιτύχει, στο τέλος της πρώτης θητείας της, σημαντική και ουσιαστική ανακατανομή του πλούτου προς όφελος των φτωχών και φτωχοποιημένων στρωμάτων.

Αλλά και στη λειτουργία του πολιτεύματος εμφιλοχωρεί επίσης η ταξική διάσταση ως εξής:

Το σύνολο, δηλαδή, των πολιτευματικών θεσμικών δραστηριοτήτων δεν προσδιορίζεται μόνον από την ενεργοποίηση της δημοκρατικής αρχής ή της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, όπως άλλωστε και το Σύνταγμα επιτάσσει, αλλά και από το εάν τίθενται σε διακινδύνευση τα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας.

Υπερασπιστής, υπέρμαχος και πρόμαχος των συμφερόντων αυτών η ιδιοκτησία των «μεγάλων» ΜΜΕ, στα οποία συνωθούνται η ιδιωτική τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο Τύπος και εσχάτως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (συγκέντρωση Μέσων).

Στον ιδιαίτερο τρόπο της ενεργού δράσης των θεμελιωδών αρχών του πολιτικού συστήματος (αντιπροσώπευση, κοινοβουλευτισμός, διάκριση των λειτουργιών, κράτος δικαίου, κοινωνικό κράτος) παρεμβαίνει και διαδραματίζει κεντρικό ρόλο, ως μια νοητή αξονική ευθεία, ο θεσμός του πολιτικού κόμματος και η συνακόλουθη δυναμική της αρχής του πολυκομματισμού, δηλαδή η απαίτηση όλα τα πολιτικά κόμματα να λειτουργούν ελεύθερα και να απολαμβάνουν ίσες ευκαιρίες εκλογικής ανάπτυξης και πολιτικής προοπτικής.

Γι’ αυτό και οι δημοκρατίες αποκαλούνται «κομματικές δημοκρατίες».

Εν ολίγοις, τα πολιτικά κόμματα, στο πλαίσιο της αρχής της μεταξύ τους ισότητας των πολιτικών και κοινωνικών ευκαιριών, τέμνουν οριζοντίως και προσδιορίζουν σχεδόν απεριορίστως το ουσιαστικό περιεχόμενο της αντιπροσώπευσης, της κοινοβουλευτικής εξάρτησης της κυβέρνησης, της διάκρισης των τριών βασικών λειτουργιών, του κράτους δικαίου ως θεμέλιου της προστασίας των δικαιωμάτων και του κοινωνικού κράτους ως θεμέλιου της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Εδώ όμως, ακριβώς, στο πεδίο του «ισότιμου και ισοδύναμου» πολυκομματισμού εμφανίζονται τα ΜΜΕ και οι ιδιοκτήτες τους.

Εάν τα πολυποίκιλα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας τίθενται πολλαπλώς σε κίνδυνο, τότε τα ΜΜΕ παρεμβαίνουν καταλυτικώς και ανατρέπουν κυριολεκτικώς τις ισορροπίες της ισοτιμίας και ισοδυναμίας, διά της προώθησης και εξουσιαστικής επιβολής εκείνων των κομμάτων τα οποία διακρίνονται ως γνήσιοι εκφραστές των συμφερόντων αυτών. Και αμέσως μετά, βεβαίως, το πολιτικό σύστημα εν συνόλω στην υπηρεσία τους.

Επομένως, η συνταγματική και νομοθετική παρέμβαση στον χώρο των ΜΜΕ αποτελεί πλέον τον ακρογωνιαίο λίθο στη λειτουργία της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής δημοκρατίας.

Ας εγκαταλείψουμε όμως προσώρας τη θεωρητική ανάλυση χάριν της εφαρμοσμένης πολιτικής:

Η επιλογή των μελών του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) γίνεται ως γνωστόν με απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής και με επιδίωξη ομοφωνίας (!) ή πάντως με την αυξημένη πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών της (άρθρο 101 Α παρ. 2 Συντάγματος).

Πιστεύουν η κυβέρνηση και ο αρμόδιος υπουργός Επικρατείας ότι πολιτικά κόμματα και πολιτικά πρόσωπα διαχρονικής και υπαρξιακής εξάρτησης από την ιδιοκτησία των μεγάλων συγκεντρωτικών ΜΜΕ θα συμπράξουν στον σχηματισμό της αυξημένης πλειοψηφίας των τεσσάρων πέμπτων, ώστε να συγκροτηθεί το ΕΣΡ;

Εχουν εναλλακτικό σχέδιο αντιμετώπισης τυχόν σκόπιμης και επομένως κατάφωρα αντισυνταγματικής κωλυσιεργίας, παρεμπόδισης και ματαίωσης;

Για πόσο χρονικό διάστημα είναι διατεθειμένοι να ανεχθούν την αναβολή τού από το Σύνταγμα επιβαλλόμενου άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης, ο οποίος λαμβάνει και τη μορφή της επιβολής διοικητικών κυρώσεων ή του καθεστώτος της προηγούμενης άδειας (άρθρο 15 παρ. 2);

Αρκούν η δημόσια πολιτική καταγγελία και έκθεση, ενώπιον συστήματος πολυπλόκαμης διαπλοκής; Πάντως η δημοκρατία εν κινδύνω.

Λοιπόν, για να κλείσουμε όπως ξεκινήσαμε. Σταλινισμός, φασισμός και άλλες φλυαρίες κοινοβουλευτικές. Γιατί αναπαράχθηκαν τηλεοπτικώς, γνωστές δημόσιες εικόνες διαλόγων γνωστών προσώπων.

Εχει πλάκα, γιατί θυμηθήκαμε ότι η ύπαρξη πλούτου και φτώχειας συγκροτεί στοιχεία φυσικής ροπής.

Πάντως όποιος εκφέρει δημόσιο λόγο πρέπει να είναι συνετώς έτοιμος να αποδεχθεί την κριτική αντίκρουση.

*καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπ. Αιγαίου