Η ποίηση ως αυτοσυνειδησία ενός λαού

Με μεζέ και κρασί στο παλιό τυπογραφείο της «Στιγμής». Από αριστερά προς τα δεξιά, Αιμίλιος Καλιακάτσος (εκδότης), Κική Δημουλά, Σπύρος Τσακνιάς και Παναγιώτης Κονδύλης αγορεύων. Κάτω το πρωτότυπο της επιστολής του στην ποιήτρια

Συντάκτης: Γιώργος Σταματόπουλος

Ηλθε στα χέρια μας χειρόγραφη επιστολή του Ελληνα διανοητή Παναγιώτη Κονδύλη προς την Ελληνίδα ποιήτρια Κική Δημουλά, χρονολογημένη το 1994, τέσσερα χρόνια πριν εγκαταλείψει τον μάταιο τούτο κόσμο. Τη θεωρώ σημαντικό κειμήλιο για πολλούς λόγους.

Πρώτον, γιατί έχουμε τη δυνατότητα να δούμε τον γραφικό του χαρακτήρα, από τον οποίο πολλά πηγάζουν για τον οιονδήποτε παρατηρητή. Δεύτερον, ερχόμαστε σε άμεση επαφή με την αγάπη που έτρεφε ο συγγραφέας αυτός για την ποίηση και τον σπουδαίο ρόλο που της απέδιδε στη συγκρότη εθνικού λόγου και εθνικής συνείδησης, πώς, δηλαδή, τη θεωρούσε μέγιστη πολιτική πράξη. Τρίτον, είναι μια ευκαιρία για όσους ενδιαφέρονται για τα πολιτικά [την πολιτική] να αναλογιστούν εάν πρέπει ή όχι να εντρυφήσουν στην ποίηση και να τη δουν σαν αιχμή του δόρατος της πολιτικής σκέψης [και πράξης] της χώρας.

Οι αισυμνήτες

Δεν ξεχνάμε ότι στα αρχικά στάδια του πολιτισμού, της ίδρυσης κοινωνιών, οι ποιητές ήσαν αυτοί που με τον λόγο τους και τη σκέψη τους ώθησαν στην καταγραφή του Δικαίου και το έκαναν νου της Πολιτείας. Αυτοί συνέβαλαν στη γένεση της δημοκρατίας σπάζοντας την αριστοκρατική παράδοση της κληρονομικής διαδοχής στην εξουσία. Οι ποιητές, οι αισυμνήτες, είναι οι πρώτοι πολιτικοί.

Δεν είναι κληρονομικοί άρχοντες και κυβερνούν με τη θέληση των πολιτών [αιρετοί τύραννοι]. Μερικοί από τους Επτά Σοφούς αποδεικνύουν με τη διοίκηση και τη νομοθεσία τους το αληθές. Χίλων, Πιττακός, Βίας, Κλεόβουλος, Σόλωνας και άλλοι στη Σικελία και Κάτω Ιταλία. Ακολούθησε η έκρηξη των Λυρικών και κορυφώθηκε τον πέμπτο αιώνα η εγκαθίδρυση τη δημοκρατίας.

Ηδη το 1991 ο Κονδύλης στο έργο του «Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού» [Θεμέλιο] τυπώνει την πεποίθησή του για τον ρόλο της ποίησης: «Η ένταση και η έκταση του ελληνοκεντρισμού ως νεοελληνικής ιδεολογίας κατ’ εξοχήν γίνεται ορατή ακριβώς στον μόνο πνευματικό τομέα, όπου ο νεώτερος Ελληνισμός έδωσε πράγματι έργα περίοπτα: εννοούμε τον τομέα της ποίησης.

Οι πλείστοι μεγάλοι Νεοέλληνες ποιητές συνέδεσαν το περιεχόμενο της ποίησής τους με οράματα και πεποιθήσεις, όπου η ιδέα της Ελλάδας εμφανιζόταν ως συμπύκνωση ύψιστων ηθικών και αισθητικών αξιών, ανεξάρτητα από τα μορφολογικά μέσα με τα οποία εκφράστηκε κάθε φορά το περιεχόμενο αυτό. Ακόμη και η ποίηση του μοντερνισμού, στον βαθμό που αντλεί από το ανορθολογικό στοιχείο και τον μύθο, επέλεξε σε κορυφαίες περιπτώσεις ως μύθο της την Ελλάδα».

Διαβάζουμε την επιστολή.

"Βερολίνο, 24.11.1994

Αγαπητή μου κ. Δημουλά

Σε σας δεν πρόκειται να γράψω πόσο με ευχαρίστησε και με συγκίνησε η αποστολή του βιβλίου σας κτλ. κτλ. κτλ. Ντρέπομαι διπλά και τριπλά την κοινοτοπία καθώς μόλις βγαίνω από το καθαρτήριο λουτρό μέσα στην ποιητική σας γλώσσα που -αυτή- δεν χρειάζεται να φοβηθεί τη χρήση και των πιο τετριμμένων εκφράσεων, ξέροντας ότι θα τις αναλιώσει σ΄ ένα μάγμα υπέρτερο. Αν η ποίηση δεν βγαίνει από τη γλώσσα, δεν μπορεί να βγει από πουθενά -και στα ερασιτεχνικά μου μάτια η δική σας ποίηση πάνω και πρώτα απ’ όλα είναι γλώσσα που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, μόνο κόβει κάθε τόσο από το σώμα της κομμάτια και τα δένει σε ποιήματα χωρίς η ίδια να ελαττώνεται - αδυνατίζει ποτέ.

Γι΄ αυτό και μου φαίνεται ότι το κάθε ποίημά σας θα μπορούσε να συνεχιστεί επ’ άπειρο ή -αντίστροφα- ότι σταμάτησε γρήγορα και μ’ άφησε διψασμένο. Μα κι ώσπου να φτάσω στη δίψα του τέλους, έχω περάσει από χίλια ξαφνιάσματα, γιατί δεν υπάρχει τροπή που η δική σας γλώσσα να μην μπορεί να την πάρει΄ φτερόποδη αυτή κι εμείς λαχανιασμένοι.

Ευλογημένη να είσαστε

Παναγιώτης Κονδύλης"

Σε λίγες λέξεις μια ολοκληρωμένη αντίληψη για την ποίηση, για τη γλώσσα και τις τροπές της. Ο ποιητής είναι η γλώσσα του [η πατρίδα του, η οικουμένη]. Με λέξεις γίνεται η ποίηση και όχι με ιδέες έλεγε ο Μαλαρμέ. Οι Ελληνες ποιητές καλούνται να βρουν, να εξορύξουν γραμματικές και σπλαχνικές λέξεις -να μιλήσουν πολιτικά. Οι τετριμμένες λέξεις, οι βαθιά λαϊκές δηλαδή, είναι εκείνες που φτιάχνουν μεγάλα μάγματα, που ποιούν, ρυθμικά επεξεργασμένες, ήθος ελληνικό, λόγο παγκόσμιο. Η ποίηση καταγράφει τα θεμελιώδη ιδεολογήματα [και βεβαίως η ίδια οφείλει να τα αποκαθάρει], η ποίηση ψαύει την αυτοσυνειδησία ενός λαού [και όχι το μυθιστόρημα ή το δοκίμιο].

Στην κορυφή

Οι ποιητές είναι που γέννησαν το δίκαιο και τη δημοκρατία κι ένας διανοητής του διαμετρήματος του Κονδύλη ήταν φυσικό να αγαπάει την ποίηση, τη μητέρα της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας [και, είπαμε, της δικαιοσύνης]. Είναι εντυπωσιακό πώς, μέσα σε λίγες αράδες, ταυτόχρονα με τον έπαινο προς τη μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια, εκθέτει έναν σπάνιο ορισμό για την ποίηση. Ο ίδιος εξάλλου την είχε στην κορυφή της πυραμίδας των γραμμάτων, πάνω από τη φιλοσοφία την οποία είχε εύκαιρη στην πνευματική του φαρέτρα.

Εχουν γραφεί -και γράφονται- τόσα και τόσα για το [ανεξερεύνητο ακόμη] έργο του αδικοχαμένου θεωρητικού της Απόφασης. Συνέδρια γίνονται -ευτυχώς- , εργασίες πάνω στο πολύτροπο έργο του εκπονούνται. Σε αυτά έχουν τον πρώτο λόγο οι συνάδελφοί του. Στην επιστολή του προς την ποιήτρια είναι σαν να βλέπουμε επιστολή προς τους ποιητές -και τους αναγνώστες. Είναι, θα έλεγα, μια προσέγγιση του εθνικού κορμού της χώρας -και ο κορμός αυτός δεν είναι άλλος από την ελληνική γλώσσα [και τη χρήση της].

«Οταν η ποίηση γίνεται γλώσσα και η γλώσσα γίνεται ο κόσμος, τότε η γλώσσα γίνεται το κεντρικό θέμα της ποίησης».

▪ Ο Π. Κονδύλης γεννήθηκε στις 17 Αυγούστου 1943 στο χωριό Δρούβα [Αρχαία Ολυμπία] και απεβίωσε στις 11 Ιουλίου 1998 στο Απολλώνειο Θεραπευτήριο.