Η Ευρώπη των ερειπίων

Συντάκτης: Γιάννης Μανουσάκης *

Πώς κατάντησε έτσι η Ευρώπη; Πού χάθηκαν ο Χέγκελ, ο Λόρκα, ο Σέξπιρ; Ουγκό, Αϊνστάιν, Πικάσο... Τι γυρεύουν τόσα λαμπρά κρανία εγκαταλειμμένα σ' ένα τέτοιο έρημο μέρος; Χρειαζόταν άραγε να γίνουν τόσα ένδοξα έργα, να εφευρεθούν τόσοι υπολογισμοί, να συληθούν τόσες ψυχές για να φτάσουμε στο σημερινό καρναβάλι της δήθεν δημοκρατίας και πολιτισμού; Τη δήθεν ζωή της υπέρτατης φρόνησης και του θριάμβου των ανθρώπων;

Η σοβαρότητα της ασθένειας είναι ανάλογη της κατάστασης που βρήκε την ασθενή. Μια Ευρώπη που πλουτίζει πουλώντας το πτώμα της. Που πίνει δηλητήριο για να σβήσει τη δίψα της. Οι δε περισσότεροι αδιάφορα ψωνίζουν κρατώντας τη μύτη τους. Και στη μέση αυτής της πνευματικής και οικονομικής σαπίλας, της εθνικιστικής δυσωδίας βρίσκεσαι εσύ, Ευρωπαίε ηγέτη, που εύκολα ξεχωρίζεις από τη λαιμαργία που πιπιλίζεις το γάλα.

Ναι, εσύ, αιώνια πιστέ σύζυγε της Ιστορίας, σε κερατώνει η Ιστορία! Η ίδια αυτή Ιστορία που στυγνός δικαστής περιμένει αυστηρά την απολογία σου. Δεν κατηγορείσαι για την ιδεολογία σου. Δεν πρόκειται εδώ για δίκη στην αντιπαράθεση Δεξιάς-Αριστεράς, αλλά για τον θάνατο της ουτοπίας, τον διαμελισμό του πνεύματος μέσα στη χλιαρότητα της καλπάζουσας ευρωπαϊκής ατίμασης.

Ο κλυδωνισμός είναι τόσο ισχυρός που οι πιο καλοκρεμασμένες λάμπες αναποδογύρισαν. Οι μεγαλειώδεις καραβέλες, φορτωμένες γνώση, αξίες και φανταχτερές ιδέες, καταποντίστηκαν. Οι θρησκείες ταρακουνιούνται, τα πιο καθαρά μυαλά θόλωσαν. Το φασιστικό φίδι σταμάτησε να δαγκώνει την ουρά του και παραμονεύει τους άλλους. Το υγρό στοιχείο επικράτησε στον άνθρωπο, η Μεσόγειος ένας τάφος. Αϊλάν, Γκαλίπ, Ρεχάν...

Με σφιγμένα χείλια κοιτάζουμε τον καινούργιο ετούτο επιτάφιο, που η περιφορά του θα κρατήσει χρόνια. Η μουσική του θανάτου στο Μπατακλάν. Πιερ, Καρολίν, Τιερί... Το πνευματικό Παρίσι δεν είναι λιγότερο πυρπολημένο από το στρατιωτικό Βερολίνο. Οι αιώνιες πόλεις, Αθήνα και Ρώμη, μουμιοποιήθηκαν. Ολα δεν χάθηκαν ακόμη. Ομως όλα βρομάνε σαπίλα και μπαρούτι.

Εν τω μεταξύ, στη μολυσμένη νύχτα και ομίχλη, οι σκιές πάνε κι έρχονται ακολουθώντας τις διακυμάνσεις των spreads. Μπετόβεν, Σοπέν, Μότσαρτ... Τα έργα τους παίζονται στο εξής στα χρηματιστήρια της οικουμένης.

Τα τραστ κατάντησαν την Ευρώπη να έχει τον ήλιο χωρίς το φως. Οι αναθυμιάσεις της εκμετάλλευσης, της ξενοφοβίας, της βίας, σαν τοξικό αέριο, μούλιασαν το πνεύμα, διείσδυσαν έως το τελευταίο ενδομύχιο της ψυχής μετατρέποντας σε φύσημα θανάτου και βαρβαρότητας τα τελευταία ψήγματα ζωής που απέμειναν των ανθρώπων και των πραγμάτων.

Αραγε, κάτω από τι κακό άστρο, τι είδους σαρκαστικό Σείριο, γεννήθηκε αυτή η αγέλη των αρπαχτικών, που χρησιμοποιώντας όλες τις διαθέσιμες αισχρότητες σφαγιάζει λαούς, εξωθεί εκατομμύρια ανθρώπους στην απελπισία, λεηλατεί την ύπαιθρο, μολύνει τους ωκεανούς; Που μεταμόρφωσε τις πιο άγριες μορφές της κοινωνικής ανισότητας σε δήθεν σύμβολα πολιτισμού και προόδου.

Που από εκεί ψηλά, την κορυφή του χρήματος και της δύναμης, εξαπολύοντας τους μύδρους των άδειων αξιών της, εμποδίζει κυνικά όποιον θέλει να ανέβει για να κάνει μόνος τους τη θλιβερή διαπίστωση ότι δεν υπάρχει πλέον τίποτα να δει. Οτι η έρημος απλώνεται στο απέραντο, πέρα από εκεί που βλέπει γυμνό μάτι.

- Πες μου, μπαμπά, γιατί μιλάς έτσι; Ευρωπαίος είσαι κι εσύ, ίσως έχεις κάποια ευθύνη. Γιατί τόσο πολλοί άνθρωποι θέλουν να ζήσουν εδώ; Εγώ όταν μεγαλώσω θα ήθελα πολύ να σπουδάσω στο Παρίσι, ν’ ακούω μουσική στη Βιέννη, να ψωνίζω στο Λονδίνο...

Μικρέ Ορέστη, απόφυγε μια κοινωνία που στοιβάζει τους ανθρώπους σ’ ένα ντουλάπι που η φθορά, η ανία, ο φθόνος, ο φόβος το μετατρέπουν σιγά σιγά σε (πνευματικό) φέρετρο. Οπου η δύναμη των πραγμάτων και των ζώων κυριαρχεί στον άνθρωπο. Οπου η ανθρώπινη ύπαρξη χάνεται στη νύχτα μιας απούσας ζωής. Απόφυγε κάθε διάλογο με αυτούς που σπέρνουν την εξαθλίωση, την απελπισία.

Απόρριψε κάθε συναλλαγή με τους οπαδούς της βαρβαρότητας, του μίσους, της απομόνωσης. Μην κοιτάζεις τις στάχτες, αλλά ν’ ακούς τα μηνύματα που στέλνουν. Δεν είσαι πλέον μόνος· χιλιάδες Ευρωπαίοι είναι δίπλα σου. Σήμερα είναι μειονότητα. Ομως αυτοί κρατάνε το μαγικό ραβδί που θα αποδώσει την κοινωνία στη γενναιοδωρία των ανθρώπων.

Μια κοινωνία όπου η κυρίαρχη ζωή θα ανοίξει τις λεωφόρους για τη θριαμβευτική πορεία του ανθρώπου προς τον άνθρωπο. Η Ευρώπη, ξεγελασμένη από την κακή μάγισσα, έφαγε το δηλητηριασμένο μήλο. Ομως ο πρίγκιπας ευρωπαϊκός λαός, είμαι σίγουρος, θα την αναστήσει. Μην απογοητεύεσαι λοιπόν, αλλά να είσαι χαρούμενος κι όλος εμπιστοσύνη. Οι όποιες αντιστάσεις υπάρχουν, δεν είναι περισσότερες απ’ όσες προβάλλει ο χειμώνας στην άνοιξη που φτάνει.

* καθηγητής Πανεπιστημίου στο Παρίσι