«Σαν πουλιά τα τουφεκάν»

Φωτογραφίες από το μπλόκο της Καλογρέζας. Δημοσιεύτηκαν πρώτη φορά το 1946 στο λεύκωμα «Για σένα Ελλάδα» που εκδόθηκε στα πέντε χρόνια του ΕΑΜ 

Συντάκτης: Γιωργος Πετρόπουλος για την Εφημερίδα των Συντακτών

Ηταν Τετάρτη 15 Μαρτίου του 1944, ξημερώματα, όταν τα Τάγματα Ασφαλείας και η Χωροφυλακή, υπό την εποπτεία και την κάλυψη των γερμανικών δυνάμεων κατοχής, εισέβαλαν στην προσφυγική συνοικία της Καλογρέζας, μπήκαν στα σπίτια των κατοίκων, έκλεψαν, λεηλάτησαν και στη συνέχεια συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους πάνω από 14 ετών στην πλατεία της εκκλησίας. Εκεί διαχώρισαν 22 πατριώτες και στη συνέχεια τους εκτέλεσαν. 

Εκτακτο φύλλο του «Ριζοσπάστη» για το μπλόκο. 

Εξήντα τους έστειλαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου κι άλλους 150 τούς έκλεισαν στις φυλακές Χατζηκώστα.

Η επιχείρηση αυτή των κατακτητών με εμπροσθοφυλακή τους ντόπιους συνεργάτες τους έμεινε στην Ιστορία με την ονομασία «Το μπλόκο της Καλογρέζας».

Τα «μπλόκα» ήταν ένα από τα κλασικά μέτρα μαζικής τρομοκρατίας που εφάρμοζαν οι δυνάμεις κατοχής στην Ελλάδα, κυρίως στην πρωτεύουσα και ιδίως την περίοδο που είχε αρχίσει γι’ αυτούς η αντίστροφη μέτρηση.

Ο Δ. Μαγκριώτης στο βιβλίο του «Θυσίαι της Ελλάδος και εγκλήματα κατοχής 1941-1944» (Αθήναι 1949, σελ. 114-115) γράφει σχετικά:

«Κατά την ενέργειαν των άγριων διώξεων των S.S. εναντίον των κατοίκων ολόκληρων συνοικιών και συνοικισμών της περιφερείας Αθηνών αι οποίαι έμειναν γνωσταί με το απαισίας μνήμης όνομα ‘‘Μπλόκο’’ διεπράττοντο πρωτοφανείς αγριότητες υπ’ αυτών… Περικυκλούντο κατά την ενέργειαν αυτών ολόκληρα τετράγωνα των συνοικιών της πόλεως από δυνάμεις των S.S. και συνελαμβάνοντο χιλιάδες αθώων προσώπων, πολλά των οποίων και εφονεύοντο επί τόπου ενώπιον του συγκεντρωμένου πλήθους, χωρίς καμμίαν απολύτως διαδικασίαν. Εληστεύοντο δε προσέτι αι οικίαι και τα καταστήματα των κυκλωμένων τετραγώνων, τινές εκ των οποίων και επυρπολούντο διά της χρήσεως ειδικής αναφλεκτικής κόνεως. Συνελαμβάνοντο δε προσέτι κατά εκατοντάδας και ενίοτε κατά χιλιάδας όμηροι εκ του πλήθους, εκ των οποίων άλλοι μεν εστέλλοντο εις το Στρατόπεδον Χαϊδαρίου και άλλοι εις Γερμανίαν διά αναγκαστικήν εργασίαν».

Φωτογραφίες από το μπλόκο της Καλογρέζας. Δημοσιεύτηκαν πρώτη φορά το 1946 στο λεύκωμα «Για σένα Ελλάδα» που εκδόθηκε στα πέντε χρόνια του ΕΑΜ 

Μόνιμο εφιάλτη πολλών Αθηναίων ώς την απελευθέρωση χαρακτηρίζει τα «μπλόκα» ο Mark Mazower και δεν έχει άδικο (Mark Mazower: «Στην Ελλάδα του Χίτλερ - Η εμπειρία της κατοχής», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 371).

Πώς όμως επιλέγονταν οι συνοικίες στις οποίες γίνονταν τα «μπλόκα»; Τα κριτήρια δεν ήταν καθόλου περίπλοκα.

Στόχος των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους ήταν η συντριβή του αντιστασιακού ΕΑΜικού κινήματος.

Ετσι τα «μπλόκα» γίνονταν εκεί όπου το ΕΑΜικό κίνημα αντίστασης ήταν πιο ισχυρό και πιο απειλητικό για τις δυνάμεις κατοχής.

Μ’ αυτά τα κριτήρια επιλέχτηκε η Καλογρέζα, όπως και η Κοκκινιά ή άλλες συνοικίες.

Οχι άδικα, όταν μιλάμε για τα «μπλόκα» της Κατοχής ο νους μας αμέσως πάει στη μαρτυρική Κοκκινιά.

Οσο σημαντική όμως κι αν είναι η γνώση αυτού του γεγονότος, η άγνοια για τα υπόλοιπα «μπλόκα» καθιστά ελλειμματική την απαραίτητη ιστορική γνώση που χρειάζεται ώστε να έχουμε ολοκληρωμένη ιστορική συνείδηση του τιμήματος που ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του στην πάλη κατά του φασισμού.

Το εξώφυλλο του βιβλίου του
 Κώστα Χαλέμου

Θα αρκούσε επομένως η επισήμανση αυτής της έλλειψης στην ιστορική μας γνώση ώστε να χαρακτηρίσουμε πολύτιμο το βιβλίο του συναδέλφου, δημοσιογράφου, Κώστα Χαλέμου «Σαν πουλιά τα τουφεκάν - Το μπλόκο της Καλογρέζας» που κυκλοφόρησε τον περασμένο χρόνο.

Το βιβλίο, όμως, αυτό έχει πολύ περισσότερα «προτερήματα».

Δεν συμπληρώνει απλώς την ιστορική γνώση, αλλά την καθιστά ακλόνητη καθώς βασίζεται σε πλήθος ιστορικών μαρτυριών και ντοκουμέντων τα οποία παρουσιάζονται με απλό, ζωντανό και διηγηματικό τρόπο ώστε οι ιστορικές πληροφορίες να γίνονται κατανοητές στον αναγνώστη και να εδραιώνονται στη συνείδησή του σαν βίωμα.

Στο βιβλίο του Κώστα Χαλέμου ο αναγνώστης βιώνει το ιστορικό γεγονός κατά τον ίδιο τρόπο που, διαβάζοντας ένα διήγημα ή ένα μυθιστόρημα, ζει γεγονότα και πρόσωπα νιώθοντας ότι συμμετέχει σ’ αυτά.

Μ’ αυτή την έννοια ο συγγραφέας δεν κάνει ιστορία για ένα εξειδικευμένο κοινό αλλά για κάθε αναγνώστη, κάθε ηλικίας, ανεξάρτητα από τις ιστορικές γνώσεις που διαθέτει ο καθένας.

Υπό αυτή την έννοια, το βιβλίο του είναι ένα υπόδειγμα λαϊκής ιστορίας

Το βιβλίο μπορεί να χωριστεί σε τρία μέρη άρρηκτα δεμένα μεταξύ τους.

Το πρώτο μέρος αφορά το ιστορικό του «μπλόκου», το οποίο όπως είπαμε ο συγγραφέας το δίνει με ζωντανό διηγηματικό τρόπο.

Το δεύτερο μέρος αναφέρεται αναλυτικά στη δίκη των δωσιλόγων για το «μπλόκο» της Καλογρέζας που ξεκίνησε στις 5 Νοεμβρίου του 1946 και ολοκληρώθηκε με την έκδοση της απόφασης στις 5 Μαρτίου του 1947.

Εδώ ο αναγνώστης θα ξαναζήσει το ιστορικό γεγονός μέσα από την εκτενή παράθεση των πρακτικών της δίκης και όπως καταγράφηκε σ’ αυτήν.

Κι ασφαλώς θα διαπιστώσει την παρωδία αυτής της δίκης, όπως συνέβη και στις υπόλοιπες που έγιναν στη μεταβαρκιζιανή εποχή.

Επίλογος αυτού του μέρους μπορεί να θεωρηθεί το κεφάλαιο που ακολουθεί, στο οποίο ο Κώστας Χαλέμος δίνει στοιχεία για το τι απέγιναν τα ιστορικά πρόσωπα -φωτεινά ή σκοτεινά- που πρωταγωνίστησαν στο «μπλόκο» και αναφέρονται στο βιβλίο του.

Το τρίτο μέρος απαρτίζεται από ιστορικά ντοκουμέντα: πιστοποιητικά θανάτου των εκτελεσμένων του «μπλόκου», φωτογραφικό υλικό, τεκμήρια από τον Τύπο (αντιστασιακό και νόμιμο) της εποχής κ.ά.

Ο αναγνώστης θα βρει, επίσης, στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου την καταγραφή του «μπλόκου» μέσα από τα μάτια των παιδιών -δηλαδή όπως καταγράφηκε σε σχέδια σημερινών μαθητών- αλλά και δύο ποιήματα του, εκλιπόντος από το 2014, Δημήτρη Κολεγά που έζησε το «μπλόκο» από κοντά και κατέγραψε τις εικόνες του εν είδει λαϊκής μούσας.