Ο θάνατος ψιθυρίζει στο αυτί της Ευρώπης

Huffington Post

Γιώργος Στείρης -Επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ

Όλοι μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια μας στην πραγματικότητα, αλλά δεν δικαιούμαστε να αγνοήσουμε τις συλλογικές μας μνήμες. Μια από τις σημαντικότερες είναι ότι η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης γεννήθηκε από την τραγωδία των πολέμων. Πρόκειται για μια πραγματικότητα που εσκεμμένα αγνοούμε ή αφελώς προσπαθούμε να ξεχάσουμε, φέρνοντας όλο και πιο κοντά μας αυτό που ξορκίζουμε από την μνήμη μας. 

Μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο των εκατομμυρίων νεκρών και της απροσμέτρητης δυστυχίας, οι πολιτικές και πνευματικές ηγεσίες ορισμένων κρατών της φιλελεύθερης Ευρώπης αποφάσισαν να δημιουργήσουν τον θεσμό που θα απέτρεπε ένα αιματηρό μέλλον, τουλάχιστον εντός της Ευρώπης. Που θα διασφάλιζε την ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και τον υψηλό πνευματικό πολιτισμό, την ουσία της Ευρώπης. Προτού γίνει οτιδήποτε άλλο, η Ευρώπη υπήρξε ένα απαράμιλλο πολιτιστικό και αξιακό πρότυπο, βασισμένο στα ιδεώδη του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, του χριστιανισμού, της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Παρότι οι θεμελιωτές της Ενωμένης Ευρώπης δεν παρέλειψαν την οικονομική συνεργασία και την επιδίωξη του υλικού κέρδους, ο τόνος αφετηριακά δινόταν σε επίπεδο αρχών και αξιών, των στοιχείων δηλαδή που καταξιώνουν ιστορικά λαούς, κράτη και πολιτισμούς.

Πολύ γρήγορα όμως ο στόχος θόλωσε, αν δεν χάθηκε πλήρως. Η οικονομική ένωση, από μέσο προώθησης της ευρωπαϊκής ιδέας, έγινε πρώτιστος σκοπός. Όλες οι άλλες εκφάνσεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παραμερίστηκαν. Η δημοκρατία υπονομεύθηκε από την θεσμική οργάνωση και τον τρόπο λειτουργίας της Ενωμένης Ευρώπης. Η Ευρώπη αποδέχθηκε και διευκόλυνε πολέμους εντός του γεωγραφικού της χώρου, στην Γιουγκοσλαβία, έχοντας κοντή μνήμη και αδιαφορώντας για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στη συνέχεια ακολούθησε μια άφρονα πολιτική συνεχών διευρύνσεων, οι οποίες δεν είχαν κανένα αξιακό ή πολιτιστικό έρεισμα. Αποκλειστικός στόχος ήταν τα χρήματα και η πολιτική επιρροή. Το χρήμα έγινε η καρδιά της Ευρώπης. Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε για τα ρήγματα που εμφανίζονταν: δεν συμμετείχαν όλες οι χώρες στο ευρώ, το ευρωσύνταγμα απορρίφθηκε επανειλημμένα, σε θέματα διεθνών κρίσεων ο καθένας έκανε του κεφαλιού του. Όσο τα ευρώ έρρεαν, όλα καλά. Η Ευρώπη είχε πουλήσει την σάρκα της και την ψυχή της, τις αξίες της, στους σύγχρονους Σάιλοκ: τις αγορές και τις τράπεζες. Και όταν ήλθε η ώρα, αυτοί ζήτησαν τα χρωστούμενα.

Η κρίση στην Ιρλανδία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και τις άλλες χώρες αποκάλυψε τη γύμνια του βασιλιά.

Θεσμοί ανολοκλήρωτοι, έλλειμμα δημοκρατίας, απουσία πολιτικής δύναμης, λαοί διχασμένοι, φτώχεια παιδείας και ιδανικών. Αναβλητικότητα, ανοχή στις παραφωνίες, υπερβολές, μίσος, διχασμός, υποτίμηση, ανθρωπιστική και αξιακή παρακμή συνέθεταν την εικόνα της Ευρώπης μέχρι πριν από μερικούς μήνες. Ώσπου ήλθε και το προσφυγικό. Η Ευρώπη του ανθρωπισμού, της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων απώλεσε την ταυτότητα που ήθελε να προβάλει ως άλλοθι, αλλά είχε προ πολλού απολέσει. Κλειστά σύνορα, ρατσισμός, βία, αδυναμία χειρισμού κρίσεων (τρομοκρατία, πρόσφυγες, μετανάστευση, κοινωνικός αποκλεισμός) ζωντανεύουν εφιάλτες. Η ακροδεξιά καλπάζει σε όλη πια την Ευρώπη, της Γερμανίας συμπεριλαμβανομένης· ναι της Γερμανίας! Ακόμα και παραδοσιακά κόμματα υιοθετούν ακροδεξιές θέσεις, για να συγκινήσουν τους ψηφοφόρους, εξωθώντας την ήδη προβληματική κατάσταση στα άκρα. Λαοί που μετέχουν στην Ένωση, αλλά δεν έχουν πάρει μυρωδιά του ευρωπαϊκού πολιτιστικού και αξιακού ιδεώδους, προβαίνουν σε ακραίες ενέργειες, ασύμβατες προς τις καταστατικές αρχές της Ευρώπης, επιτείνοντας τα προβλήματα, οδηγώντας την κατάσταση στα άκρα.

Η Ευρώπη, σήμερα, που την χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ, είναι ένα αδειανό πουκάμισο. Γιατί η Ευρώπη δημιουργήθηκε από τη μια για να αποφευχθούν τα δυσάρεστα και, από την άλλη, για να τα διαχειριστούμε αποτελεσματικά, εάν συμβούν. Δυστυχώς, η Ευρώπη απέδωσε στα εύκολα και διαλύεται με κρότο στα δύσκολα. Και η διάλυση αυτή μεγεθύνει τα προβλήματα, εντείνει τους διχασμούς, ευνοεί την βία, φέρνει το αίμα εγγύτερα. Η Βρετανία ετοιμάζεται να ανοίξει την πόρτα, η οποία μετά δεν θα κλείσει. Μην λησμονούμε ότι τα δημοψηφίσματα με θέμα την Ευρωπαϊκή Ένωση συνηθέστατα δεν ευοδώνονται. Ο ευρωσκεπτικισμός δεν αναφέρεται μόνο στις δυσλειτουργίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως οργανισμού. Πρόκειται πια για συνειδητή απόρριψη των αξιακών και πολιτιστικών προτύπων του ευρωπαϊκού ιδεώδους, της ουσίας της Ευρώπης. Η βαρβαρότητα βρίσκεται εντός των πυλών, τα σκυλιά του πολέμου αλυχτούν και πάλι στην γειτονιά μας, αλλά τα αυτιά της Ευρώπης είναι βουλωμένα.

Και όλα αυτά την στιγμή που η Κίνα, η οποία κρατά συντριπτικό ποσοστό του αμερικανικού χρέους, κινδυνεύει να βυθιστεί σε κατακλυσμιαία κρίση που θα συμπαρασύρει τις ΗΠΑ και άλλες δυνάμεις. Τη στιγμή που οι ίδιες οι ΗΠΑ πέφτουν στα χέρια ανθρώπων όπως ο Τραμπ. Μια υπερδύναμη στα χέρια ενός οριακού ανθρώπου με απίστευτη πολιτική ατζέντα. Ας μην ξεχνάμε ότι όποτε οι λαοί εμπιστεύθηκαν τις τύχες τους σε αντισυμβατικούς πολιτικούς, οι οποίοι ευαγγελίζονταν τομές και κάθαρση, ακολούθησαν συνήθως ποταμοί δακρύων και αίματος. Επίσης, σήμερα πολλές μουσουλμανικές χώρες ανά τον πλανήτη είναι βυθισμένες στον φανατισμό και το αίμα. Στην περιφέρειά μας υπάρχει η Αίγυπτος, που ενδέχεται σύντομα να πυροδοτήσει ένα ανεπανάληπτο προσφυγικό ρεύμα, το οποίο θα κατακλύσει όλη την Ευρώπη. Και μέσα σε όλα αυτά η Ελλάδα: οριακή, αδύναμη, με όλα τα μέτωπα ανοιχτά, με κανένα πρόβλημα λυμένο, απομονωμένη, δίχως συμμάχους και με έντονο εσωτερικό διχασμό. Κυρίως όμως με ανθρώπους μυωπικούς που δεν κατανοούν ούτε την εσωτερική, ούτε τη διεθνή πραγματικότητα, που δε μπορούν να αντιμετωπίσουν κανένα θέμα και δεν έχουν σχέδιο. Η Ελλάδα, εδώ και τριάντα τουλάχιστον χρόνια, δεν έχει καταφέρει να λύσει, με οποιονδήποτε τρόπο, κανένα εθνικό πρόβλημα. Και στην πορεία προστίθενται νέα. Είναι αδύνατον κάποιο να μην πάρει άσχημη τροπή, λογικά αδύνατον όσο αυτά χρονίζουν και εντείνονται.

Όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι η πολυεπίπεδη κρίση -σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο- πρόκειται να ενταθεί τους επόμενους μήνες. Οι πολιτικές που ακολουθούνται είναι αδιέξοδες και ατελέσφορες. Δεν αποτελούν σε καμιά περίπτωση λύση οι πολιτικές που δημιούργησαν την κρίση. Εκείνο που χρειάζεται η Ευρώπη και η Ελλάδα είναι μια ριζική μεταξίωση. Να αναδημιουργηθούν πολιτικές και κοινωνικές προτεραιότητες, βασισμένες σε αυτά που έκαναν το ιδεώδες της Ευρώπης το σπουδαιότερο στην ανθρώπινη ιστορία: τον ανθρωποκεντρικό πολιτισμό, το δίκαιο, την αρετή, την λογική, την ελευθερία, τη δημοκρατία. Ό,τι κατ' ουσία εκπροσωπεί ο κλασσικός ελληνορωμαϊκός πολιτισμός. Η Ευρώπη χρειάζεται μια νέα αναγέννηση, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με την επιστροφή σε αυτά που την καταξίωσαν. Η Ευρώπη υπήρξε ανέκαθεν χώρος δημιουργίας υψηλού πολιτισμού και αυτό εξαργύρωσε σε όλες τις περιόδους ακμής της. Όχι τις περιορισμένες πλουτοπαραγωγικές της πηγές ή το μικρό σε απόλυτους αριθμούς δυναμικό της. Αν δεν αναβαπτιστούν τα ευρωπαϊκά ιδεώδη, αν δεν επανασυστηθεί η Ευρώπη στον κόσμο, αν δεν καταφέρει να διαδώσει τα ιδανικά της σε όλη την υφήλιο, μια λύση μένει: η βία.

Η Ευρώπη ανέκαθεν αντιμετώπιζε και ξεπερνούσε τα προβλήματά της είτε με μεγάλες επαναστάσεις του πνεύματος είτε με τεράστιους πολέμους. Η ιστορική και πολιτική ευθύνη του μέρους της Ευρώπης που συμμερίζεται τα ιδεώδη του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού είναι κολοσσιαία. Θα αρθεί στο ύψος των περιστάσεων ή θα επιτρέψει την ολοκληρωτική αλλοτρίωση τους; Η Ελλάδα, η Ευρώπη, ο κόσμος όλος χρειάζονται περισσότερο πολιτισμό, περισσότερο ανθρωπισμό, περισσότερη ελευθερία, περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη πνευματικότητα. Είναι η μόνη λύση που συμβαδίζει με την ειρήνη. Καμιά άλλη από τις παγκόσμιες δυνάμεις, στην παρούσα ιστορική συγκυρία, δεν μπορεί και δεν θέλει να προκαλέσει μια τέτοιου είδους αλλαγή, γιατί όλα αυτά τα ιδανικά τους είναι αλλότρια ή ασύμφορα. Αν η Ευρώπη συμβιβαστεί, δεχθεί δηλαδή και υιοθετήσει αξιακά και κοινωνικοπολιτικά πρότυπα άλλων πολιτισμών ή καταφύγει στις χειρότερες εκδοχές του δικού της παρελθόντος, προόρισται να χαθεί και σύντομα μάλιστα. Γιατί, εν τέλει, το δίλημμα της σύγχρονης εποχής είναι ελληνορωμαϊκός πολιτισμός ή βαρβαρότητα.