Πέντε χρόνια μετά τη Φουκουσίμα

Συντάκτης: Τάσος Σαραντής / efsyn.gr

Οταν οι τέσσερις αντιδραστήρες στο εργοστάσιο παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στη Φουκουσίμα εξερράγησαν τον Μάρτιο του 2011 η ανθρωπότητα διαπίστωνε σοκαρισμένη ότι δεν υπάρχει ασφαλής χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Για την ίδια την Ιαπωνία, η τραγωδία δεν ήταν απλά η μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή μετά το Τσερνομπίλ. Ηταν «η πιο σοβαρή κρίση από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο». Πέντε χρόνια μετά, η χώρα εξακολουθεί να δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τις οδυνηρές συνέπειες του δυστυχήματος. 

Πόλεις που βρίσκονται σε απόσταση έως 40 χιλιομέτρων από το εργοστάσιο παραμένουν νεκρή ζώνη, έρημη και ακατοίκητη.

Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι εξακολουθούν να είναι εκτοπισμένοι, μη μπορώντας να επιστρέψουν στα σπίτια τους.

Οι εργαζόμενοι στην εταιρεία Tokyo Electric Power Company (TEPCO) ακόμη φορούν μάσκες και φόρμες από καουτσούκ για να μπουν στις εγκαταστάσεις της Φουκουσίμα.

Η δουλειά τους είναι να παροπλίσουν το εργοστάσιο με ασφάλεια, ένα έργο που, σύμφωνα με τον διευθυντή του εργοστασίου, Ακίρα Ονο, έχει ολοκληρωθεί περίπου μόλις στο 10%. 

Αυτό το δύσκολο έργο βρίσκεται αντιμέτωπο με συνεχείς οπισθοδρομήσεις και με το αυξανόμενο κόστος.

Τον Δεκέμβριο του 2011, η κυβέρνηση υπολόγισε ότι η διαχείριση της Φουκουσίμα θα κόστιζε 50 δισ. δολάρια.

Μέχρι το 2014 αυτό το ποσό είχε σχεδόν διπλασιαστεί καθώς προστέθηκαν 19 δισ δολάρια για την αποξήλωση του εργοστασίου, 22 δισ. για την απολύμανση της γύρω περιοχής, 9 δισ. για την οικοδόμηση εγκαταστάσεων προσωρινής αποθήκευσης των πυρηνικών απόβλητων και 43 δισ. δολάρια για την αποζημίωση των θυμάτων.

Σήμερα, ακόμη και ο αναθεωρημένος λογαριασμός φαίνεται απελπιστικά αισιόδοξος. 

Η Φουκουσίμα αποτελεί πλέον τη μεγαλύτερη υπόθεση αστικής ευθύνης στην Ιστορία.

Περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μηνύσει την TEPCO η οποία έχει καταβάλει ήδη 50 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ωστόσο, οι ειδικοί προβλέπουν ότι το συνολικό κόστος των αποζημιώσεων θα μπορούσε να ανέλθει στα 120 δισ. δολάρια. 

Μια αξιοσημείωτη επιμέρους υπόθεση αποτελούν οι αποζημιώσεις για περιπτώσεις αυτοκτονίας.

Μια δικαστική απόφαση-ορόσημο με την οποία η TEPCO υποχρεώθηκε να πληρώσει 470.000 δολάρια στους κληρονόμους της συζύγου ενός 58χρονου αγρότη που ονομάζεται Χαμάκο Βατανάμπι θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ πιο δαπανηρή.

Η οικογένεια Βατανάμπι εγκατέλειψε το χωριό Γιαμακίγια τον Απρίλιο του 2011, χάνοντας τη γη της και οφείλοντας 140.000 δολάρια για το στεγαστικό δάνειο του, πλέον, ακατοίκητου σπιτιού της.

Η γυναίκα νόσησε με σοβαρή κατάθλιψη και κατά τη διάρκεια μονοήμερης επίσκεψης στο σπίτι τους τον Ιούνιο του ίδιου έτους, αυτοπυρπολήθηκε. 

Αυτή δεν ήταν η μοναδική περίπτωση και η ιαπωνική κυβέρνηση εκτιμάει ότι ακόμη 56 αυτοκτονίες θα μπορούσαν να συνδέονται με την καταστροφή.

Αλλά και αυτή η εκτίμηση θεωρείται συντηρητική καθώς η κρατική ραδιοτηλεόραση NHK ανεβάζει τον αριθμό σε 130.

Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι ο αριθμός αυξάνεται συνεχώς με επιπλέον 19 εκτοπισμένους να αφαιρούν τη ζωή τους το 2015, ενώ δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρηθεί ότι το 2016 οι συνδεόμενες με την πυρηνική καταστροφή αυτοκτονίες θα αποτραπούν. 

Επισήμως, όλες οι αποζημιώσεις θα καταβληθούν από την TEPCO.

Σύμφωνα με την ιαπωνική νομοθεσία περί πυρηνικής ευθύνης, ο φορέας εκμετάλλευσης είναι υπεύθυνος για το πλήρες κόστος ενός ατυχήματος, ακόμη και αν δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι αμελής. 

Στην πράξη, ο Ιάπωνας φορολογούμενος φέρει το μεγαλύτερο βάρος. Η ευθύνη της TEPCO μπορεί να είναι απεριόριστη, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο και με το ενεργητικό της.

Παρά τη σεισμική ιστορία της χώρας, η ιδιωτική ασφάλιση της TEPCO δεν κάλυπτε σεισμούς ή τσουνάμι.

Και σύμφωνα με τους κανονισμούς που θεσπίστηκαν το 2009, η TEPCO ήταν ασφαλισμένη μέσω ιδιωτικών συμβολαίων και κρατικών αποζημιώσεων μέχρι και μόνο του ποσού του 1,1 δισ. δολαρίων.

Δηλαδή, περίπου για το ένα πεντηκοστό των αποζημιώσεων που έχουν καταβληθεί μέχρι στιγμής. 

Η κυβέρνηση έχει αναγκαστεί να αποτρέψει την πτώχευση της TEPCO. Ετσι, προχώρησε στην εξαγορά της πλειοψηφίας των μετοχών της εταιρείας και συνέχισε να χρηματοδοτεί τις πληρωμές των αποζημιώσεων μέσω μιας σειράς εγγυήσεων αποζημιώσεων και δανείων με τη μορφή αντισταθμιστικών κρατικών ομολόγων.

Το κράτος έχει επίσης θεσπίσει αναδρομικά νομικές κατευθυντήριες γραμμές που υποχρεώνουν άλλες εταιρείες ενέργειας και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να συμβάλουν στην προσπάθεια της επανόρθωσης.

Και εδώ, ένα εύλογο ερώτημα που προκύπτει αφορά το αν η έννοια της απεριόριστης ευθύνης έχει κανένα πραγματικό νόημα όταν η ικανότητα της εταιρείας να πληρώσει είναι τόσο περιορισμένη. 

Ωστόσο, πέρα από τις αποζημιώσεις και την αποτροπή της πτώχευσης μιας εταιρείας, προκύπτουν κάποια σημαντικότερα ζητήματα.

Τριάντα χρόνια μετά την πυρηνική καταστροφή στο Τσερνομπίλ και πέντε χρόνια μετά την καταστροφή στη Φουκουσίμα, το βέβαιο είναι ότι δεν υπάρχει κανένας απλός ή εύκολος τρόπος για να καθαριστούν οι συνέπειες ενός πυρηνικού ατυχήματος, δηλαδή να επιτευχθεί μια ολοκληρωμένη απολύμανση των ραδιενεργά μολυσμένων περιοχών. 

Η πυρηνική βιομηχανία επιχειρεί να υποβαθμίσει τα ατυχήματα υποκρύπτοντας ακόμη και τον αριθμό των θανάτων που προκάλεσαν εν τη γενέσει τους, αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη και ύπουλη, αφού οι μακροπρόθεσμες συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον υπερβαίνουν κατά πολύ τις δεκάδες χιλιάδες θανάτους και τις εκατοντάδες χιλιάδες που υποφέρουν με προβλήματα στην υγεία. 

Αλλά και οι κυβερνήσεις, για τους δικούς τους λόγους, επιχειρούν από την πλευρά τους να εξωραΐσουν τις καταστάσεις, όπως πράττει η κυβέρνηση της Ιαπωνίας ανακοινώνοντας ότι οι κάτοικοι που ζούσαν στις περιοχές κοντά στη Φουκουσίμα θα πρέπει να επιστρέψουν στα σπίτια τους όταν τα επίπεδα ραδιενέργειας θα είναι κάτω από 20 μιλι-γκρέι (mSv) τον χρόνο, τη στιγμή που τα αντίστοιχα επίπεδα για να θεωρηθούν οι περιοχές γύρω από το Τσερνομπίλ ασφαλείς είναι μόλις 1 mSv τον χρόνο.